ابویحیی احمد بن داوود فزاری جرجانیجُرْجانی، ابویحیی احمد بن داوود فزاری، فقیه، متکلم و محدث سدۀ ۳ق/۹م می‌باشد. ۱ - معرفینسبش به فزارة بن ذبیان، از قبیله غطفان می‌رسد. تاریخ ولادت و وفات وی مانند دیگر جزئیات زندگی‌اش روشن نیست. ۲ - مذهباو نخست بر مذهب اهل حدیث بود، اما پس از چندی به تشیع گرایید. برخی جرجانی را از اصحاب امام محمد تقی جواد علیه‌السلام (۲۲۰ق/۸۳۵ م) دانسته‌اند اما شیخ طوسی یک بار او را از اصحاب امام هادی علیه‌السلام با نام ابویحیی جرجانی به شمار آورده، [۴]
طوسی، محمد، ج۱، ص۴۲۶، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
و بار دیگر نام وی را در زمرۀ آنانی که از امامی روایت نکرده‌اند، ذکر کرده است. [۵]
طوسی، محمد، ج۱، ص۴۵۶، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۳ - رهایی از مجازاتبنا بر روایات، در دورۀ حکومت محمد بن طاهر خزاعی، امیرخراسان (د ح۲۹۸ق/۹۱۱م)، محمد بن یحیی رازی، ابن بغوی و ابراهیم بن صالح از فقهای سنی آن دوره نزد امیر شکایت بردند که جرجانی حدیثی را که محمد بن یحیی از عمر بن خطاب نقل کرده است، به عمر بن شاکر نسبت داده، و به خلیفه دوم مسلمین اهانت روا داشته است. در پی آن محمد بن طاهر دستور داد جرجانی را شکنجه کنند و به دار کشند. سرانجام وی در حضور فقها برای اثبات ادعایش دو شاهد معرفی کرد که تنها یکی از آنان شهادت داد و شاهد دیگر، ابوعبدالله مروزی ، به سبب حضور محمد بن یحیی حقیقت را کتمان کرد، اما میرداماد بر آن است که این شخص ابوعبدالله بزوفری بود، زیرا مروزی در ۴۰۵ق/۱۰۱۴م وفات یافته است، از این‌رو، نمی‌تواند معاصر جرجانی باشد البته پس از آن مجلس فرد دیگری که جرجانی را می‌شناخت، بر صدق این مدعا گواهی داد و جرجانی از مجازات رهایی یافت. ۴ - آثاراز آثار وی که بیش‌تر در رد حشویه و فنون احتجاجات بر ضد مخالفان است، جز نامی باقی نمانده است: استنباط الحشویة؛ الاوائل؛ التسویة، که در آن به خطای کسانی می‌پردازد که ازدواج عرب را با موالی تحریم می‌کنند؛ التفویض؛ خلاف عمر بروایة الحشویة؛ الرد علی الاخبار الکاذبة؛ الرد علی الحنبلی؛ الرد علی الشجری؛ الصهاکی، طلاق المجنون؛ الغوغاء من اصناف الامة من المرجئة و القدریة و الخوارج؛ فضائح الحشویة؛ فی نکاح السکران؛ المتعة و الرجعة و المسح علی الخفین و طلاق المتعة؛ محنة النائبة، که به وصف مذاهب حشویه و فضایح آنان می‌پردازد؛ مفاخر البکریة و العمریة؛ و مناظرة الشیعی و المرجئی، که دربارۀ مسح بر کفش به هنگام وضو ست. ۵ - فهرست منابع(۱) ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، نجف، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م. (۲) بروجردی، علی‌اصغر، طرائف المقال، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۱۰ق/۱۹۸۹م. (۳) طوسی، محمد، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م. (۴) طوسی، محمد، الفهرست، به کوشش جواد قیومی، قم، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م. (۵) مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۶) میرداماد، محمدباقر، الرواشح السماویة، قم، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «جرجانی»، ج۱۷، شماره۶۴۸۸. |